ΚΟΣΜΑΣ Ι. ΧΑΡΠΑΝΤΙΔΗΣ
Η αισιοδοξία του άφαντου χρονογράφου Χρυσάνθεμου.
ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΑ ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΣΤΟΝ «ΚΗΡΥΚΑ»
Η αισιοδοξία του άφαντου χρονογράφου Χρυσάνθεμου.
ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΑ ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΣΤΟΝ «ΚΗΡΥΚΑ»
Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ ΤΗΣ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΑ ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΗΜΑΤΑ ΕΝΟΣ «ΑΓΝΩΣΤΟΥ ΤΑΥΤΟΤΗΤΟΣ» ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΟΥ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ - ΜΙΚΡΕΣ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ - Η ΠΡΟΣΕΓΜΕΝΗ ΤΟΥ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΟΤΕΡΑ Ο ΤΡΟΠΟΣ ΓΡΑΦΗΣ ΤΟΥ ΤΟΝ ΚΑΤΑΤΑΣΣΕΙ ΔΙΠΛΑ ΣΤΙΣ ΚΑΛΥΤΕΡΕΣ ΣΤΙΓΜΕΣ ΤΟΥ ΝΙΡΒΑΝΑ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΥ - ΓΙΑ ΝΑ ΧΑΣΕΙ ΤΕΛΙΚΑ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΕΝΑ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΤΑΛΕΝΤΟ!
Τον χρονογράφο του μεσοπολέμου Χρυσάνθεμο που εμφανίσθηκε ως κομήτης στις στήλες της ημερήσιας εφημερίδας της Καβάλας «Κήρυκας» τα έτη 1926, 1927 και 1928 ανακαλύψαμε θαρρώ για πρώτη φορά μέσα από το παλαιϊκό σεντούκι της Ελένης Ιορδάνου, που έφερε στην επιφάνεια του περιοδικού «Υπόστεγο» τον χαμένο χρονογράφο του μεσοπολέμου και αμέσως μας τύλιξαν ήχοι από τζαζ μπαντ, φοξ τροτ, χορούς υπό συνοδεία νέγρικης τρομπέττας, μυρωδιές παριζιάνικων αρωμάτων που ξεθύμανε η πατίνα του χρόνου και κουβέντες ή πράξεις μιας αισιόδοξης αστικής τάξης που ήλπιζε ότι θ' αλλάξει την Ελλάδα και χόρευε ανέμελα στη Μεγάλη Λέσχη ή στο Φαληρικό, έριχνε χάριν παιδειάς τα πιάνα στη θάλασσα και ξόδευε τον πλούτο της σε πανάκριβα αρχοντικά που συναγωνίζονταν σε λαμπρότητα το ένα με το άλλο.
Παρά τις ιστορικές έρευνες κανείς μας δεν μπόρεσε να εντοπίσει με ακρίβεια μέχρι σήμερα την ταυτότητα του ταλαντούχου χρονογράφου της πρώτης σελίδας του αντιβενιζελικού «Κήρυκα», που γράφει με ένα αμείωτο κέφι, υπερασπίζεται με σπάνια διορατικότητα τις καινοτομίες της εποχής του, διαβλέπει και ενθαρρύνει την εξέλιξη, καυτηριάζει την οπισθοδρομικότητα και την υστερική ευδαιμονία και απομονώνει το καίριο και το σημαντικό από την ασημαντότητα της καθημερινής τριβής.
Ο Χρυσάνθεμος γράφει τουλάχιστον πενήντα υπέροχα χρονογραφήματα που σκιαγραφούν την πόλη της Καβάλας με μια ευέλικτη γλώσσα, απλή καθαρεύουσα χωρίς ακρότητες, και αποδεικνύει το αφηγηματικό του ταλέντο κάθε λεπτό, κάθε στιγμή, ειδικότερα όταν περιγράφει τα ήθη και τις συνήθειες των αστών της πόλης που μαστίζονται από τον μιμητισμό πρώτα της Γαλλίας και έπειτα της Αμερικής. Η πόλη επικοινωνεί ατμοπλοϊκώς με την Ευρώπη (π.χ. η Λόυδ - Τριεστίνο ταξιδεύει από τη Μασσαλία, ή το Λιβόρνο στην Κωνσταντινούπολη και προσεγγίζει ενδιάμεσα πάντα στην Καβάλα), οι φράγκικες αγορές εκτιμούν τα ανατολικά καπνά και στέλνουν αντιπροσώπους στην πόλη, οι κεντροευρωπαϊκές χώρες δεν έχουν χάσει την ελπίδα τους να δροσισθούν στο Αιγαίο και στέλνουν πολυάριθμες αντιπροσωπείες στην καπνούπολη με το πρόσχημα των εμπορικών συναλλαγών. Η Καβάλα δεν παραμένει μια απλή πόλη της ελληνικής ενδοχώρας, αλλά εξελίσσεται σε διεθνές κέντρο με πολυάριθμη ξένη παροικία που συμπλέκεται με το ελληνικό στοιχείο παίζει μαζί του στο τέννις κλαμπ, χορεύει στο Φαληρικό, χτενίζεται σε κομμωτήρια που διαθέτουν φριξιόν, οντουλασιόν αλλ΄ ο και οντουλασιόν φλου και μπαιν α βαπέρ, ντύνεται με νουβωτέ ρούχα στου Τζώρτζη Κυριακίδη και συναντιέται κρυφά στο Γκραντ Χοτέλ για πονηρά ραντεβού ή παρακολουθεί τις πρόσφατες ταινίες στον κινηματογράφο «Αίγλη» ή στον κινηματογράφο «Πατέ» ή ακόμη ακόμη χειροκροτά τη Μαρίκα Κοτοπούλη στα «Ολύμπια», όταν ανεβάζει τη «Στοργή» του Μπατάιγ.
Παράλληλα αναπτύσσεται η άλλη πόλη, η πόλη των καπνεργατών που ζει ολόκληρη την εβδομάδα μέσα στη σκόνη του καπνού, μαθαίνει να συνδικαλίζεται στη Φεντερασιόν και τα σωματεία, γνωρίζει το σοσιαλισμό και οργανώνεται στη σοσιαλιστική νεολαία, συνειδητοποιείται μέσα από τις εκδηλώσεις του πολιτιστικού σωματείου ο «Αισχύλος», διεκδικεί τη θέση της στην κοινωνία και σουλατσάρει τις Κυριακές στο δημοτικό κήπο.
Ο χρονογράφος Χρυσάνθεμος δεν παρατηρεί την άσημη προλεταριακή τάξη, αφού δεν τη γνωρίζει καλά και βρίσκει πως οι αστοί και οι ξένοι κυρίως πρέπει να συγκεντρώσουν τις βολές της κριτικής του. Παραπονείται για την παραμέληση των νέων χωρών από το κράτος των Αθηνών και νοσταλγεί τις χαμένες πατρίδες, προφανώς προσφυγικής καταγωγής και αυτός, όπως και η πλειοψηφία των κατοίκων της πόλης. Το χρονογράφημα του πάλλεται από αισιοδοξία, μια ορμή, μια αγάπη για το νέο. Εν μέσω κινημάτων και προβλημάτων, επερχόμενων κραχ και σύννεφων πολέμου, ο Χρυσάνθεμος γνέφει "ναι" στη ζωή που πάλλεται στην άκρη της γραφίδας του.
Με τα χρονογραφήματα του ίσως αποτελεί σήμερα τον καλύτερο μάρτυρα για την αστική ανάπτυξη της πόλης την περίοδο του μεσοπολέμου, όταν η Καβάλα απέκτησε τη φυσιογνωμία της που τη διαχώριζε (ως τη στιγμή που στυγνοί εργολάβοι και έποικοι από την υπόλοιπη χώρα - οι πιο πετυχημένοι εργολάβοι στην Καβάλα ήταν ξένοι - την ισοπέδωσαν χωρίς οίκτο τις δεκαετίες του '60 και του 70) από τις όμορφες πόλεις. Και βέβαια όλα δοσμένα με μια προσεγμένη γλώσσα που τον κατατάσσει δίπλα στις καλύτερες στιγμές του Νιρβάνα και του Παλαιολόγου.
Εχασε η Ελληνική λογοτεχνία ένα ταλέντο, μου εξομολογήθηκε έκπληκτος για τις αφηγηματικές ικανότητες του άφαντου Χρυσάνθεμου ο Κώστας Μουρσελάς, όταν του ζήτησα τη γνώμη του για το αν θ' άξιζε να εκδοθούν τα χρονογραφήματα του - Πρέπει να το κάνετε, γιατί το οφείλετε στην Καβάλα και στην Ελλάδα, μου είπε ξεφυλλίζοντας τον προπολεμικό «Κήρυκα», όπου τάφηκε το ταλέντο του Χρυσάνθεμου σε πενήντα περίπου χρονογραφήματα.
Παρά τις ιστορικές έρευνες κανείς μας δεν μπόρεσε να εντοπίσει με ακρίβεια μέχρι σήμερα την ταυτότητα του ταλαντούχου χρονογράφου της πρώτης σελίδας του αντιβενιζελικού «Κήρυκα», που γράφει με ένα αμείωτο κέφι, υπερασπίζεται με σπάνια διορατικότητα τις καινοτομίες της εποχής του, διαβλέπει και ενθαρρύνει την εξέλιξη, καυτηριάζει την οπισθοδρομικότητα και την υστερική ευδαιμονία και απομονώνει το καίριο και το σημαντικό από την ασημαντότητα της καθημερινής τριβής.
Ο Χρυσάνθεμος γράφει τουλάχιστον πενήντα υπέροχα χρονογραφήματα που σκιαγραφούν την πόλη της Καβάλας με μια ευέλικτη γλώσσα, απλή καθαρεύουσα χωρίς ακρότητες, και αποδεικνύει το αφηγηματικό του ταλέντο κάθε λεπτό, κάθε στιγμή, ειδικότερα όταν περιγράφει τα ήθη και τις συνήθειες των αστών της πόλης που μαστίζονται από τον μιμητισμό πρώτα της Γαλλίας και έπειτα της Αμερικής. Η πόλη επικοινωνεί ατμοπλοϊκώς με την Ευρώπη (π.χ. η Λόυδ - Τριεστίνο ταξιδεύει από τη Μασσαλία, ή το Λιβόρνο στην Κωνσταντινούπολη και προσεγγίζει ενδιάμεσα πάντα στην Καβάλα), οι φράγκικες αγορές εκτιμούν τα ανατολικά καπνά και στέλνουν αντιπροσώπους στην πόλη, οι κεντροευρωπαϊκές χώρες δεν έχουν χάσει την ελπίδα τους να δροσισθούν στο Αιγαίο και στέλνουν πολυάριθμες αντιπροσωπείες στην καπνούπολη με το πρόσχημα των εμπορικών συναλλαγών. Η Καβάλα δεν παραμένει μια απλή πόλη της ελληνικής ενδοχώρας, αλλά εξελίσσεται σε διεθνές κέντρο με πολυάριθμη ξένη παροικία που συμπλέκεται με το ελληνικό στοιχείο παίζει μαζί του στο τέννις κλαμπ, χορεύει στο Φαληρικό, χτενίζεται σε κομμωτήρια που διαθέτουν φριξιόν, οντουλασιόν αλλ΄ ο και οντουλασιόν φλου και μπαιν α βαπέρ, ντύνεται με νουβωτέ ρούχα στου Τζώρτζη Κυριακίδη και συναντιέται κρυφά στο Γκραντ Χοτέλ για πονηρά ραντεβού ή παρακολουθεί τις πρόσφατες ταινίες στον κινηματογράφο «Αίγλη» ή στον κινηματογράφο «Πατέ» ή ακόμη ακόμη χειροκροτά τη Μαρίκα Κοτοπούλη στα «Ολύμπια», όταν ανεβάζει τη «Στοργή» του Μπατάιγ.
Παράλληλα αναπτύσσεται η άλλη πόλη, η πόλη των καπνεργατών που ζει ολόκληρη την εβδομάδα μέσα στη σκόνη του καπνού, μαθαίνει να συνδικαλίζεται στη Φεντερασιόν και τα σωματεία, γνωρίζει το σοσιαλισμό και οργανώνεται στη σοσιαλιστική νεολαία, συνειδητοποιείται μέσα από τις εκδηλώσεις του πολιτιστικού σωματείου ο «Αισχύλος», διεκδικεί τη θέση της στην κοινωνία και σουλατσάρει τις Κυριακές στο δημοτικό κήπο.
Ο χρονογράφος Χρυσάνθεμος δεν παρατηρεί την άσημη προλεταριακή τάξη, αφού δεν τη γνωρίζει καλά και βρίσκει πως οι αστοί και οι ξένοι κυρίως πρέπει να συγκεντρώσουν τις βολές της κριτικής του. Παραπονείται για την παραμέληση των νέων χωρών από το κράτος των Αθηνών και νοσταλγεί τις χαμένες πατρίδες, προφανώς προσφυγικής καταγωγής και αυτός, όπως και η πλειοψηφία των κατοίκων της πόλης. Το χρονογράφημα του πάλλεται από αισιοδοξία, μια ορμή, μια αγάπη για το νέο. Εν μέσω κινημάτων και προβλημάτων, επερχόμενων κραχ και σύννεφων πολέμου, ο Χρυσάνθεμος γνέφει "ναι" στη ζωή που πάλλεται στην άκρη της γραφίδας του.
Με τα χρονογραφήματα του ίσως αποτελεί σήμερα τον καλύτερο μάρτυρα για την αστική ανάπτυξη της πόλης την περίοδο του μεσοπολέμου, όταν η Καβάλα απέκτησε τη φυσιογνωμία της που τη διαχώριζε (ως τη στιγμή που στυγνοί εργολάβοι και έποικοι από την υπόλοιπη χώρα - οι πιο πετυχημένοι εργολάβοι στην Καβάλα ήταν ξένοι - την ισοπέδωσαν χωρίς οίκτο τις δεκαετίες του '60 και του 70) από τις όμορφες πόλεις. Και βέβαια όλα δοσμένα με μια προσεγμένη γλώσσα που τον κατατάσσει δίπλα στις καλύτερες στιγμές του Νιρβάνα και του Παλαιολόγου.
Εχασε η Ελληνική λογοτεχνία ένα ταλέντο, μου εξομολογήθηκε έκπληκτος για τις αφηγηματικές ικανότητες του άφαντου Χρυσάνθεμου ο Κώστας Μουρσελάς, όταν του ζήτησα τη γνώμη του για το αν θ' άξιζε να εκδοθούν τα χρονογραφήματα του - Πρέπει να το κάνετε, γιατί το οφείλετε στην Καβάλα και στην Ελλάδα, μου είπε ξεφυλλίζοντας τον προπολεμικό «Κήρυκα», όπου τάφηκε το ταλέντο του Χρυσάνθεμου σε πενήντα περίπου χρονογραφήματα.
Κοσμάς Ι. Χαρπαντίδης
Αναδημοσίευση από τη μηνιαία επιθεώρηση « ΓΙΑΤΙ». [Καβάλα 80 χρόνια Ελευθερίας] – Αριθμός 215 Μάιος 1993
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου